Pandemia COVID-19 wpłynęła na wiele sfer naszego życia. Miała bezpośrednie znaczenie dla życia rodzinnego, ale także zawodowego. Spowodowała zmianę relacji w poszczególnych branżach. To, co kiedyś wydawało nam się niemożliwe, dziś stało się rzeczywistością. Jednym z takich sektorów jest cała oświata, która musiała przejść na zdalne nauczanie oraz praca sprzedawców, którzy musieli zmienić standardy pracy, będąc w bezpośrednim kontakcie z „zagrożeniem”, jakim była możliwość zarażenia się. Czy przez nowe warunki rzeczywiście zwiększył się lęk i stres?

Lęk w czasach COVID-19

Lęk w czasach COVID-19 silnie oddziałuje na cały dobrostan, emocjonalny, społeczny i psychologiczny. Zdominował, a na pewno wzmocnił, negatywne emocje, jak gniew, frustracja i złość. Badacze z Katedry Psychologii Pracy i Organizacji przy Wydziale Psychologii Uniwersytetu Kazimierza Wielkiego w Bydgoszczy pod kierunkiem dr hab. profesor UKW Elżbiety Kasprzak przeprowadzili badanie pt. Praca w czasach pandemii SARS-COV2. Celem badań była ocena psychologicznych skutków pracy zdalnej oraz pracy w reżimie sanitarnym podczas pierwszej fali pandemii – w kwietniu-maju 2020.

W badaniach online wzięło udział blisko 600 pracowników, blisko 300 nauczycieli i wychowawców szkół podstawowych i średnich, blisko 200 pracowników handlu (sprzedawców i kasjerów z popularnych sieciach sklepów spożywczych) oraz 77 nauczycieli, którzy mimo pandemii pracowali z uczniami w kontakcie bezpośrednim bowiem uczyli w placówkach edukacyjnych podległych innym ministerstwom niż MEiN.

• Zgodnie z wynikami, jedną z branż, która najbardziej odczuła skutki koronawirusa są pracownicy handlu.
• Nauczyciele pracujący z uczniami w kontakcie bezpośrednim negatywnych emocji przeżywali najmniej. Emocje pozytywne doświadczane dzięki bezpośrednim kontaktom z uczniami minimalizowały doświadczanie szeregu emocji ujemnych.
• Zdalni nauczyciele lokują się pomiędzy, odczuwali mniej emocji negatywnych niż handlowcy, ale także mniej pozytywnych niż nauczyciele uczący tradycyjnie.

Bilans emocji – dominują pozytywne czy negatywne?

Oprócz pomiaru pozytywnych i negatywnych emocji analizowano bilans emocji, czyli różnicę między częstością doświadczanych emocji pozytywnych i negatywnych.  Bilans emocji jest ważnym wskaźnikiem dobrostanu psychicznego człowieka.

Populacyjna średnia emocjonalność jest bardziej pozytywna niż negatywna, co oznacza, że więcej osób odczuwa dodatnie emocje niż negatywne. Spodziewać się więc należy dodatniego bilansu emocji.

Wbrew tym oczekiwaniom oraz poniżej średniej wartości właściwej dla populacji handlowcy, jako jedyna z badanych grup uzyskała ujemny bilans emocjonalny. Jest to ważny, a nawet niepokojący wynik, ponieważ wskazuje, że ci pracownicy byli w złej kondycji psychicznej.  

Dominacja emocji negatywnych nad pozytywnymi ma niekorzystny wpływ na zdrowie, pomyślność, rozwój osobisty i relacje społeczne. Należy zatroszczyć się o zdrowie handlowców.  

Nauczyciele pracujący w kontakcie bilans afektywny mają dodatni i najwyższy w porównaniu do pozostałych grup. Nauczyciele pracujący zdalnie mają także dodatni bilans emocjonalny, ale ponad dwukrotnie niższy niż nauczyciele pracujący bezpośrednio.

Stres w pracy wynikający z obciążenia pracą  i ograniczeń organizacyjnych

Obciążenie pracą oraz ograniczenie organizacyjne – to dwa obszary stresu, które poddano badaniu. Ten pierwszy jest najczęściej wskazywany przez pracowników jako dolegliwy. Obejmuje presję czasu, wydatkowanie wysiłku w trakcie wykonywania zadań zawodowych, wymagania pracy ponad stan i możliwości pracownika.

Kto jest najbardziej obciążony pracą? Zgodnie z badaniem – handlowcy. Najmniej obciążeni są nauczyciele w otwartych placówkach, pozostający w bezpośrednim kontakcie z uczniami.  

Różnica w obciążeniu pracą zdalną i stacjonarną nauczycieli nie dziwi. Nauczyciele pracujący online stanęli przed nowymi zadaniami: poszukanie i nauczenie się korzystania z nowych narzędzi pracy – aplikacji do nauczania zdalnego, innej organizacji pracy własnej, nowej formy materiałów dla uczniów, zarządzania czasem podczas lekcji itd. Z pewnością ich obciążenie zwiększyło się, co sami nauczyciele w badaniu raportują jako poważne źródło stresu. Natomiast handlowcy poczuli przeciążenie pracą z tytułu dodatkowych zadań, wynikających z reżimu sanitarnego. To także rodzi niepokój i napięcie.

Ograniczenie organizacyjne, dotyczy odczuwania stresu, napięcia z powodu niewystarczających narzędzi, procedur, reguł, wyposażenia, społecznych wymagań w pracy, relacji z przełożonym, współpracy między współpracownikami. Najmniej wsparcia w otrzymali handlowcy. Ta grupa zdecydowanie najbardziej czuje się doświadczona stresem pandemicznym i związanym z nowymi warunkami pracy. Dlaczego? Powodów jest wiele, ale jednym z nich może być brak pasji pracy, cechujący pracowników handlu.  Pasja zagrzewa do pracy, podnosi wigor i motywację, a w efekcie efektywność oraz chroni przed brakiem zaangażowania. Wśród handlowców brak pasji może powodować, że silniej odczuwane są pewne niedogodności, które mogą objawiać się w postaci lęku i emocjonalności negatywnej – stresu i niskiego zaangażowania.

Zaangażowanie i pasja

Najbardziej są zaangażowani nauczyciele, zarówno zdalni, jak i w bezpośrednim kontakcie. Nauczyciele częściej niż handlowcy pracują z pasją, czyli lubią swoją pracę, poświęcają jej czas i jest dla nich ważna.  Badania nad pasją wskazują jej ochronną funkcję przed lękiem czy stresem oraz prorozwojową funkcję w postaci budowania satysfakcji, samooceny i kreatywności.

Stres obniża chęć angażowania się pracę, co daje mniej energii do zadań zawodowych, mniejsze oddanie się pracy. Zła organizacja pracy i niewystarczające działania w tym zakresie lub nie takie, których oczekiwali, były przyczyną słabszego zaangażowania pracowników handlu. Ograniczenia w sposobach pracy, jak maseczki, płyny, liczenie ludzi, zwracanie uwagi na odległość mogło być traktowane jako obciążenie. Te dodatkowe czynności mogą powodować niezadowolenie i stres, ponieważ za tę samą pensję trzeba pracować więcej. Każdy człowiek, czuje się tym przytłoczony, i mimo iż to rozumie, to nie do końca się z tym godzi.